Hier volg ’n onderhoud met Ben du Toit na die publisering van sy boek God: Is daar ’n ander antwoord?, waarin hy sê dat hy ’n postteïs is (in kort glo hy in geen metafisiese nie, dus is dit maar dieselfde wat ateïste glo).

Hy sê dat dit baie belangrik is om te sê dat sy boek nie ’n wetenskaplike argument teen God is nie, maar ’n teologiese argument. Hy sê dat hy nie ’n wetenskaplike is nie, maar tog kies hy wat hy glo oor die wetenskap. Hy kies om te glo dat alles vanself ontstaan het tydens die oerknal en dat alles daarna uit die ewekansige proses van evolusie ontstaan het. Sonder hierdie siening oor die wetenskap kan jy nie ’n postteïs wees nie. Dit is soos Richard Dawkins gesê het:

Darwin het dit moontlik gemaak om ’n intellektueel vervulde ateïs te wees.

*************

Ben du Toit se ‘reis na anderkant God’ | Netwerk24

Deur Murray La Vita

11 Desember 2020

Dr. Ben du Toit (70) vertel Murray La Vita waarom hy ná dekades as predikant en teoloog bevryding buite die NG Kerk en ’n geloof in God gevind het.

Die gesprek met Du Toit begin by ’n oop hek en ’n pad wat oor die vlakte loop in die rigting van ’n rantjie met die blou wolklose hemel daarbo.

Dít is die toneel in die foto op die voorblad van sy boek God – Is daar ’n ander antwoord? met as subtitel ’n Bevrydende reis.

Ons sit op ’n koel Dinsdagoggend onder ’n boom buite die restaurant in die Kompanjiestuin in Kaapstad. Du Toit het met sy motorfiets van Kuilsrivier af hierheen gery en hy trek sy rybaadjie uit voordat ons begin gesels.

“’n Hek het vir my simbolies gewéldige betekenis. En die feit dat hy óóp is . . . Anderkant die hek is daar nie níks nie – daar is nuwe moontlikhede; nuwe ontdekkings en ongelooflike wonderskone ervarings wat ’n ou kan beleef. Die skouspel van die lewe wag op jou. En dít is vir my wonderlik.

“Ons sê vir mekaar, ek en Elna [sy vrou] en ander mense en vriende wat nou saam op hierdie reis is: Hoe langer ons hier is, hoe meer verwonder ons ons oor hoe werklik asemrowend bevrydend dit is.”

Die reis waarna hy verwys, is ’n reis na “anderkant God”, na ’n “post-teïsme”.

Du Toit was dekades deel van die NG Kerk “in gemeentes as predikant en voorsitter van die kerkraad; in ringe as lid en as voorsitter en in verskeie ringkommissies; in sinodale strukture, deel van kommissies en as voorsitter van kommissies”, en ook as teologiedosent.

“Jy moet onthou, ek kom uit ’n diep gelowige Christelike, piëtistiese huishouding, my ouers was sendelinge, en ek het geweldige waardering vir piëteit en al dié dinge.

“Ek kleineer hulle op geen manier nie. Dit sou absoluut totaal en al afbreuk doen aan die karakter van die denke wat die boek na vore wil bring om enigsins negatief daaroor te wees. Dit is my lewe. Dit is wie ek is. Ek is deel daarvan.

“Maar, ek dink nie iemand wat nie dáár was nie en wat nie die hek oopgestoot en deurgeloop het nie – hééltemal deur is – besef wat ’n wonderlike bevryding dit is nie.”

Leonard Cohen

’n Bevryding waarvan?

“Bevryding van die behéér, die invloed van ’n metafisiese, transendente mág. Ons word daarmee grootgemaak dat daar ’n god is. Jy gaan nêrens heen as jy nie bid en vra dat hy jou bewaar nie. Mense word siek en hulle vra dat die Here hulle gesond maak; hulle word nie gesond nie en dan is dit die wil van die Here waarvoor ons moet buig.

“Ons breine word, van voordat ons werklik kan weet wat om ons aangaan, geprogrammeer met die idee dat daar ’n mág is wat jou beheer. Dit is ’n eksterne mag en om hiérdie eksterne mag te verplaas met ’n ínterne lokus van kontrole dat jy in jouself eintlik weet . . . Daai lied van Leonard Cohen waarin hy sing: ‘There was only one and it was me . . .’

“Dit is absoluut aangrypend, sy gesprek met God waar hy sê: ‘Ek is eintlik jammer vir die spóók wat ek jou gemaak het. Maar eintlik was dit net ek. So, ek is ook nou nie kwaad vir jou nie; ek gaan nie prokureurs aanstel om jou te sue nie. Dis verby. I’m leaving the table. I’m out of the game.’ Dis mos die refrein: ‘I’m leaving the table. I’m out of the game.’

“So, dis daai ervaring van ‘I’m leaving the table. I’m out of the game’; dit het nie meer ’n bepalende greep op my nie of op enige iemand nie, en ek hoef my nie vrék te soek na die sin van dinge in eindelose gesprekke nie.

“Onthou, ek kom uit ’n sistematiese teologiese agtergrond; dit was my job gewees in die kerk om dit te doen, en ek dink nie ek het dit vrot gedoen nie; ek dink ek het dit op ’n manier gedoen wat ’n bepaalde integriteit het vir ’n nuwe geslag mense, maar om dan uiteindelik te besef: Nee . . . dit het nie gewerk nie.”

Teleurgesteld

Dit was ’n geleidelike proses.

“Tot 2015, die jaar van my aftrede, was ek volledig betrokke by die verkoop van die gereformeerde verstaan van die evangelie, want dít was my passie . . . En dit het my baie moeilikheid gegee want ek was dikwels met die kerkleierskap in konflik omdat hulle die gereformeerde geloofsbelydenis versaak vir pragmatisme en al hierdie soort van dinge.

“Dán is ek die liberale ou wat weer konserwatief is en dan verstaan hulle dit nie. Die NG Kerk sien homself as ’n belydeniskerk, so as dít waar is, dan moet hulle getrou wees daaraan; dan moet hulle dink aan maniere om dit te vertolk binne ’n hedendaagse konteks. Dit is waaroor my eerste boek [God? Geloof in ’n postmoderne tyd, 2001] gegaan het.

“In 2015 is ons seun dood en ons het kort daarna vertrek na Namibië, en soos wat ons gery het, het Elna begin met ’n lewenslyn. Dan sê sy: ‘Met jou geboorte – wie was daar?’ En dan gaan ’n ou nou verder – jy’t skoolgegaan in Bulawayo en verder by Paul Roos in Stellenbosch en so – ’n lewenslyn om te sien waar is ons.

“En dít het my laat begin wonder of ek nie dit moet doen in terme van my werk nie. Ek het daai goed toe begin neerskryf en met die neerskryf daarvan het ek mettertyd besef . . . ek is eintlik verskríklik teleurgesteld in my professionele konteks waarin ek gewerk het en die manier waarop dit ontwikkel het.”

‘Onsin van geloof’

Hy sê sy jongste boek is nie ’n wetenskaplike argument teen God nie, maar ’n teologiese argument.

“En dít is ’n flippen belangrike punt. Ek is in die eerste plek nie ’n wetenskaplike nie, maar ek is opgelei as ’n teoloog en dit word ’n teologiese beredenering vir die onsin van die geloof. Daarmee bedoel ek nie dat mense wat gelowig is, nie intellektueel by is nie, want hulle is.

“Maar vir mý het dit net gekom by die punt waar ek besef dit maak nie sin nie . . . Die leiding van die Heilige Gees, wat op een plek só en op ’n ander plek anders is. Dit werk mos nie, man. God is met Homself in teenspraak in die teologie en dít kán nie. Dis ongeloofwaardig op die ou einde.”

‘Dis verby’

Kon hy en sy vrou nog uit geloof vertroosting put toe hul 35-jarige seun sterf?

“Miskien was dít ’n punt wat ons op ’n nuwe pad gesit het. Met sy diens, wat ek gelei het, het ek besef ek kan nóóit weer vir mense preek nie . . . Dis verby. Ek kan nie die verklaring van God wat in beheer is van dinge meer verder onderskryf nie, verdúúr nie; dit is absolute . . .”

Hy bly vir ’n oomblik stil terwyl voertuie met loeiende sirenes in Koningin Victoriastraat opjaag.

“Ek het géén gebed gedoen nie. Ek het vir mense gesê ek kan nie vir hulle enigiets oor God sê nie, so ons speel musiek en mense het iets oor Leon gesê en ons vier sy lewe en ons is baie dankbaar.

“Ek het ’n klompie dae gelede eers, toe ek terugdink, besef dít was vir my die oomblik van waarheid. Ek kan nie meer voortgaan met hierdie ding nie.

“En die wonderlike ding is die feit dat dít vir ons oukei laat voel het. Dít het ons getroos. Met ander woorde, daar is nie nou nog die een of ander mág wat hierdie kind verder gaan . . . Hy is oukei. Hy is dóód. Hy is absolúút dood. Maar hy klim saam met my op die motorfiets, en ek weet hy is dood, maar ons dra hom saam.”

Hy herinner my daaraan dat hy sy boek afsluit met dié woorde van Antjie Krog uit Country of my skull: “Beloved, do not die. Do not dare die! I, the survivor, I wrap you in words so that the future inherits you. I snatch you from the death of forgetfulness. I tell your story, complete your ending – you who once whispered beside me in the dark.”

Drie dinge

Met die skryf van God – Is daar ’n ander antwoord? het hy besef daar is drie dinge wat regdeur sy bediening vir hom belangrik was, naamlik dat die eenheid van die NG Kerk-familie moet realiseer; die integriteit van Christenleiers wanneer hulle “in die openbaar met mekaar baklei”; en die interpretasie van die Bybel.

“In ál drie daardie goed is ek uiteindelik teleurgesteld. Ons het nie beter as die ooms gevaar nie . . . Daar is niemand – geen amptenaar binne die NG Kerk – wat oor die jare meer as ek geskryf het om inhoud te gee aan die integriteit van die Christelike geloof en die gereformeerde verstaan daarvan en om geloof binne ’n nuwe konteks waardig te maak nie.

“So, ouens wat vir my sê noudat ek afgetree het, begin ek uitkom – dit is absolute onsin. Hulle kan maar so sê as hulle wil, ek gee nie om nie.”

‘Radikaal bevrydende humaniteit’

Du Toit skryf in die voorwoord van sy boek hy verkies dat sekere mense dit nié lees nie.

“Want ek wil niemand ontstel nie. As daar mense is wat diep gelowig is en steeds hulle sin vind in godsdiens, wil ék nie die een wees wat dít van hulle wegneem nie.

“So, dit gaan oor die mense wat al reeds . . . wat die hek sien oopstaan het en nie meer gemaklik is met waar hulle is nie.”

Het sy nuwe lewe van “radikaal bevrydende humaniteit” al verwydering tussen hom en ander mense veroorsaak?

“Op hierdie stadium weet ek nie. Ons is eintlik regtig verstom om te beleef hoe beskaafd die mense is en met welke liefde hulle steeds ons familie en ons vriende is.

“Ek en Elna het moeite gedoen om naaste vriende en ons familie afsonderlik bymekaar te kry in groepe en met hulle hieroor te praat en te sê: ‘Hierdie boek gaan uitkom en dít is waar ons is, op ’n ander plek as julle, maar julle moet net weet ons is nog lief vir julle en het nog steeds net soveel respek vir julle en ons hoop dat julle óns sal aanvaar vir wie ons is en geword het, en dat dit nie verwydering gaan bring tussen ons nie.’”

‘Dít is fantasties’

Ná sy aftrede het hy ’n toergids geword.

“Die lewe is vir ons kosbaar. Ons doen dinge. As ek nou mense vat na die Baviaanskloof toe of Grootrivier of na die Suurberge toe . . . Voor ons daar afry, dan vat ek hulle na 400 miljoen jaar gelede toe, en 200 miljoen jaar gelede – wat gebeur het toe; hoe die Kaapse Plooi-gebergte tot stand gekom het en wat alles deel was van hierdie prosesse.

“Ek sê vir hulle: ‘Soos wat ons afry, gaan julle dit sién en julle gaan dit herkén . . . Die hítte daar soos wat die bórrels uitgebars het en die verskillende gesteentes wat daar is. En waar die seevlak is; waar die óérlyn van Suidelike Afrika was; die kuslyn, en dís by die Roggeveldberge. En alle fossiele wat onder dit gekry word, is seefossiele, so dit was onder die water, alles bokant dit is varswaterfossiele . . .’

“Hél! Is dit nie amazing nie? Hiér is die hele geskiedenis voor jou. Die mense oe! en aa! en hulle sien dit en hulle raak opgewonde daaroor. Nou, dít is vir my fantasties. Ek is mál hieroor. Ek is meer verwonderd as ooit.”